NGUYÊN LIỆU, CƠ CHẤT, GIÁ THỂ TRỒNG NẤM

CHƯƠNG 2: MỤN DỪA (MẠT DỪA)
I. THÀNH PHẦN DINH DƯỠNG CỦA MỤN DỪA:
- Mụn xơ dừa là một sản phẩm phụ từ việc chế biến chỉ xơ dừa, nó chính là phần còn lại sau khi tước lấy chỉ xơ dừa, có khả năng giữ một lượng nước gấp 8 lần khối lượng của nó và có trữ lượng rất lớn.
- Theo TAPPI (1988), mụn xơ dừa là chất hữu cơ và có thể tái sử dụng.
- Độ pH của mụn xơ dừa là 5,5.
- Chất lượng của mụn xơ dừa không bị ảnh hưởng nếu độ pH thấp hơn.
- Mụn xơ dừa có một số tính chất và thành phần hóa học sau:
Tỷ lệ C:N là 80:1.
Độ xốp 10-12%.
Chất hữu cơ: 9,4-9,8%.
Tổng lượng tro: 3-6%.
Cellulose: 20-30%.
Lignin: 60-70%
Tanin: 8,0-8,5% (thuộc loại pyrocatechic-tanin không thủy phân).
EC (dS/m)=0,8.
N%=0,5.
P%=0,3.
K%=0,4.
- Trong mụn dừa có 2 chất quan trọng ảnh hưởng lớn đến bộ rể cây trồng là Tanin (chất chát có nhiều trong trà, mụn dừa, …tan trong môi trường nước) và Lignin (chất chát chỉ hòa tan trong môi trường kềm). Chất chát Tanin và Lignin đóng vai trò là cái bịt mõn bịt mọi đường hút – hít của rể cây, dẫn đến chết cây.
- Mụn xơ dừa, nhất là loại mụn xơ dừa tươi có chứa hàm lượng lignin cao. Nếu sử dụng trực tiếp có thể gây ngộ độc cho cây trồng. Để trồng được trên mụn dừa tươi thì phải tiến hành xả chất chát hay còn gọi là lignin. Quá trình này nếu xảy ra trong tự nhiên thì thời gian rất lâu (khoảng 12- 24 tháng).
- Do đó ngoài biện pháp sử dụng chế phẩm vi sinh để xử lý, một biện pháp rất đơn giản mà nông dân nào cũng áp dụng được. Đó là dùng vôi thông thường (vôi dùng bón cho cây trồng) với tỷ lệ cứ 5 kg vôi pha với 200 lít nước sạch, mụn xơ dừa được đưa vào tốt nhất là bể chứa có dung dịch vôi pha sẵn với tỷ lệ trên và ngâm liên tục trong nước vôi. Thời gian ngâm tốt nhất từ 5 – 7 ngày sau đó xả nước chát màu đen ra khỏi bể chứa và đưa nước sạch vào xử lý từ 2 - 3 lần. Khi đó có thể đem ra sử dụng.
II. CÁCH XỬ LÝ CƠ CHẤT ĐỂ TRỒNG NẤM:
1. Lưu ý:
Nếu bạn dùng mụn dừa, cần lưu ý ba vấn đề:
- Một là mụn dừa hút nước từ 200- 300% so với trọng lượng ban đầu, nên dễ gây yếm khí đối với tơ nấm.
- Hai là cấu trúc sợi của sơ dừa (lignocellulose) rất chắc, nên nấm khó phân hủy. Cần sử dụng nồng độ vôi cao và ủ đống với xạ khuẩn để phá hủy trước.
- Ba là mụn dừa chứa nhiều chất chát (tanin) và muối, nên ảnh hưởng đến biến dưỡng của nấm, cần làm giảm thành phần này bằng ngâm và xả nước.
2. Kỹ thuật xử lý mụn dừa (Bến Tre):
- Quy trình nấm sò trên mụn dừa: Mụn dừa > Phơi nắng 48 giờ > Trộn nước vôi 0,5 – 1% > Cấy xạ khuẩn > Ủ đống 3-5 ngày > Trộn thêm dinh dưỡng > Cơ chất trồng > Vào túi – xếp mô > Thanh trùng > Cấy giống > Nuôi 25 – 30 ngày > Bịch, khối phôi > Đưa vào nhà che > Mở miệng > Tưới đón nấm > Quả thể > Thu hái
– Nguyên liệu phải làm sạch, phơi khô, ẩm độ còn khoảng 15 – 20%, sau đó làm ấm, xử lý vôi, bổ sung urê, cấy xạ khuẩn, trộn lại ủ đống, tùy loại nguyên liệu sẽ có hàm lượng thời gian xử lý thích hợp; đối với rơm rạ bã mía ta phải cắt ngắn.
– Meo giống phải chọn chủng nhiệt đới pleurotus cystidiosus hay pleutotus tuber regium, sống hoại sinh; nhiệt độ vươn tơ 27–32 độ C – vô nụ 26–30 độ C; ẩm độ vươn tơ 40–60% – vào nụ 70-90%; vươn tơ cần ánh sáng yếu – vô nụ cần ánh sáng vừa; pH thích hợp 5–6, ghi nhớ khi vào nụ phải có thời gian sốc lạnh (xử lý vô nụ).
– Dinh dưỡng cơ chất trên trộn thêm cám ngô 2 – 5%, hoặc phân hữu cơ đã hoai với tỷ lệ 1 – 5%, ngoài ra còn thêm urê 5‰, KCl 1 – 3‰, có thể thêm một số chất như NaCl 1‰, MgCl2 1‰ … cơ chất nghèo dinh dưỡng như mụn dừa pha thêm 50gr DAP + 1/2 gói AtoniK/bình 8 lít phun cho 100 kg cơ chất, khi trộn nguyên liệu xong ta cần ẩm độ xác định khoảng 60–68%. Chất nấm khi có cơ chất ta đem vào nhà để nơi khô ráo thoáng mát, phương pháp chất có thể “cho vào túi poly-etylen (20x27) hay đống khối dưới đất (30–40 x 30–40cm) hoặc làm khai chất trên kệ (30x50x15cm)”. Làm túi phải khử trùng bằng hấp nồi hơi, chất đống làm kệ thì phun nước sôi… đậy nylon lại, xong để trong 12 giờ cho nhiệt độ hạ còn 25 – 30 độ C. Cấy meo làm túi thì cấy meo vào miệng bao, với chất khai hoặc làm mô thì cấy từng cục độ sâu 3cm x rộng 10cm, rồi đậy nylon lại, để từ 15 – 30 ngày (tùy loại nguyên liệu, thời gian vô nụ sẽ khác nhau). Khi tơ mọc đầy, tạo khối đồng nhất, màu trắng; nếu trồng bịch lúc này mở miệng bao, bằng cách dùng lưỡi lam rạch đều dài 3–5cm x khoảng cách 5x5cm rồi tưới nước, nếu trồng nấm chất và kệ thì gỡ bao ra tưới đón nấm, thời gian này nên tạo ẩm độ không khí 80–90%, tạo quả thể 3–5 ngày sau nấm ra quả thể, thường hiệu xuất ra quả thể cao gấp 2–2,5 lần làm nấm rơm.
Lưu ý khi trồng bào ngư (nấm dai) Tính nhạy cảm với môi trường: nấm bào ngư rất nhạy cảm với môi trường như “nhiệt độ, ánh sáng, ẩm độ, nồng độ CO2, sự ô nhiễm hóa chất”; do đó cần chú ý điều kiện nuôi trồng hoặc nguồn nguyên liệu, nếu thấy biểu hiện không bình thường thì tùy nguyên nhân thì xử lý ngay. Bệnh cho người có một số người bị dị ứng bởi hít thở phải bào tử nấm phát triển mạnh trong nhà kính lúc sáng; triệu chứng gây sốt 39 độ C, ho, khó thở, nhức đầu, mệt mỏi, nổi mẩn đỏ …; biện pháp phòng trị: Tránh không nên để người dị ứng vào chăm sóc nấm, khi bệnh trị bằng cách uống thuốc kháng sinh như Penicyline, Ampicyline… khoảng 2 – 3 ngày sẽ khỏi. Bệnh trên nấm địch hại trên nấm bào ngư rất ít, thường thấy nhất là 2 bệnh – mốc xanh (trichoderma sp), phòng trị nâng pH, khử trùng tốt nguyên liệu; ấu trùng ruồi phòng trị phải vệ sinh làm nhà lưới trại nấm. Bệnh do môi trường như ẩm độ cao gây thối, nhiệt độ lạnh ra nấm sớm chết rũ (dạng san hô), biên độ nhiệt lớn làm nấm ngừng sinh trưởng.
3. Kỹ thuật xử lý mụn dừa (hatgionghanoi.com lấy từ Bến Tre):
Mạt cưa / mụn gỗ → Ủ đống 1 ngày (trộn nước vôi 1%, nâng độ ẩm đống ủ lên 60%) → Bổ sung dinh dưỡng → Đóng bịch → Hấp thanh trùng → Làm nguội → Cấy giống → Ủ tơ → Rạch bịch →Thu hái. Mạt cưa được trộn với nước vôi 1% đến độ ẩm 60%, ủ đống khoảng 3 ngày (tùy nguyên liệu, nếu là mụn gỗ như mụn dừa cần xả chát trước), sau đó bổ sung dinh dưỡng là cám hoặc tấm, hay bắp 6% và một ít khoáng vô cơ như đạm, DAP. Cho nguyên liệu vào túi nylon nén chặt vừa phải, trọng lượng trung bình mỗi túi khoảng 1,1 kg. Dùng một khúc cây tròn, đường kính 1,5 cm để nong một lổ ở giữa túi, cách đáy khoảng 1-2cm, sau đó dùng nút nhựa cố định miệng túi như một nút chai và dùng bông gòn chặn kín miệng túi và bao kín bằng giấy. Đem hấp ở nhiệt độ 100oC, 6 giờ (hoặc 120oC, 2 giờ). Làm nguội tự nhiên 24 giờ. Cấy meo bằng dụng cụ vô trùng và nuôi ủ tơ ở nhiệt độ 25-30oC, khoảng 20 ngày tơ đều, màu trắng, dày, không loang lổ, không bị nhiễm nấm mốc, nấm dại là có thể đem ra treo nấm để chăm sóc, tưới sương ít nhưng thường xuyên và thu hoạch.
4. Kỹ thuật từ namdona.com:
- Đối với mụn dừa: Trong mụn dừa có chứa nhiều chất chát (Tanin), cần bảo quản ngoài trời hoặc phơi nắng khoảng 48 giờ, trước khi tiến hành ủ nguyên liệu.
- Cả hai loại nguyên liệu bã mía, mụn dừa phương pháp ủ cũng như ủ mùn cưa nhưng chu kỳ ủ hai loại nguyên liệu này kéo dài khoảng 12-14 ngày (giữa chu kỳ đảo).
- Tuy nhiên, mụn dừa là cơ chất nghèo dinh dưỡng vì vậy cần bổ sung thêm một số chất như: DAP, MgCl2... Sau khi nguyên liệu được xử lý (thời gian nhanh, chậm tùy thuộc vào từng loại cơ chất khác nhau) nên phối trộn nguyên liệu với nhiều thành phần dinh dưỡng khác.
- Phối trộn nguyên liệu: Trước khi phối trộn cần kiểm tra độ ẩm nguyên liệu yêu cầu đạt khoảng 65-68%. Kiểm tra bằng cách dùng tay nắm chặt nguyên liệu lại, thấy không bị vỡ vụn, đồng thời không bị rỉ nước kẻ tay là được. Trường hợp đống ủ khô quá thì phải bổ sung nước vôi 1% ủ lại hai ngày, đống ủ ướt quá phải phơi lại. Công thức phối trộn: 100kg nguyên liệu đã tạo ẩm, 3% cám bắp, 3% cám gạo, 1% bột nhẹ.
Cách trộn nguyên liệu: Trộn đều cám bắp, cám gạo, bột nhẹ, nguyên liệu (mùn cưa, mụn dừa, bã mía…) dùng xẻng đảo đi đảo lại (hỗn hợp) 3-4 lần là được, kiểm tra độ ẩm nguyên liệu lần nữa, trước khi đóng túi.
5. Kỹ thuật xử lý mụn dừa để làm đất trồng (vuonrauxanh.com)
Đầu tiên các bạn cần chuẩn bị các vật dụng và nguyên liệu cần thiết sau:
- 01 bao Mụn dừa (loại bao tải 25-30kg): giá 20.000/bao
- 50g phân Urê : giá 1.000 đ ( 20.000/kg)
- 02 kg Bột Vôi tôi : 10.000 ( giá 5.000/kg)
- 4 muỗng canh nấm Trichoderma: 10.000 (giá 50.000/bịch 1kg)
Tổng chi phí cho 1 bao mụn dừa sau khi ủ là: 41.000đ.
- 01 thùng 100 lít được thiết kế vòi thoát nước ờ đáy thùng.
Trong mụn Dừa có 2 chất quan trọng ảnh hưởng lớn đến bộ rể cây trồng là Tanin (chất chát có nhiều trong trà, mụn dừa, …tan trong môi trường nước) và Lignin (chất chát chỉ hòa tan trong môi trường kềm). Chất chát Tanin và Lignin đóng vai trò là cái bịt mõn bịt mọi đường hút – hít của rể cây, dẫn đến chết cây. Do vậy, khi xử dụng mụn dừa ta phải xử lý 2 chất chát này khỏi mụn dừa.
¤ Bước 1 : Xả chát Tanin (tan trong nước)
- Bạn đổ bao mụn Dừa vào thùng 100 lít, khóa vòi thoát, đổ nước vào ngâm.
- Thời gian ngâm từ 1-3 ngày. Mục đích chính là hòa tan Tanin . Sau 3 ngày bạn xả hết nước, lúc này bạn để ý thấy nước chảy ra có màu nâu sậm (màu rỉ sét). Bạn có thể thực hiện Bước xả chát Tanin này 1-3 lần hay bao nhiêu lần tùy bạn. Khuyên bạn nên làm ít nhất 3 lần, mỗi lần ngâm 3 ngày cho sạch Tanin. Nếu bạn để ý kỹ, màu của mụn dừa mới bỏ vào có màu vàng nghệ, sau khi xả chát xong sẽ có màu vàng đỏ (nghệ đậm), màu sáng đỏ lên chút ít.
¤ Bước 2 : Xả chát Lignin
- Bạn đổ hết mụn dừa trong thùng ra ngoài (chờ hốt vô lại).
- Cho 2 kg vôi vào thùng rồi đổ nước vào (khoảng ½ thùng). Lưu ý: Vôi tôi gặp nước sinh nhiệt rất nóng, bạn sẽ bị phòng ở giai đoạn này nếu không cẩn thận.
- Rồi bạn hốt mụn dừa cho vào thùng từ từ , dùng cây khấy đều rồi chờ 5-7 ngày để lignin tan trong môi trường kềm (nước vôi).
- Khi bạn bỏ mụn Dừa vào nước vôi trắng đục, lập tức mụn dừa đổi màu thành màu nâu đất và màu nước vôi cũng chuyển sang màu nâu. Lignin tan ra làm chuyển màu nước vôi đấy bạn. Cứ từ từ, 5-7 ngày sau bạn sẽ thấy nước đục hơn rất nhiều. Lúc này bạn đã có thể xả hết nước vôi ngâm mụn dừa chứa Lignin được rồi. Nếu bạn để ý, để hỗn hợp mụn dừa ngâm nước vôi đến ngày thứ 7 sẽ bắt đầu có mùi đặc trưng: mụn dừa thúi.
¤ Bước 3 : Bước trung gian
- Để bước 4 làm thành công, bạn phải thực hiện bước này thật kỹ. Xã hết vôi trong mụn dừa.
- Bạn cứ đổ đầy nước trong thùng rồi ngâm 24h xả hết rồi lại đổ đầy ngâm 24h. Bạn làm liên tục 3-5 ngày như vậy để xả hết chất vôi còn lại trong mụn dừa tránh gây ảnh hưởng đến bước tiếp theo là ủ nấm Trichoderma. Lần xả cuối cùng, bạn xả hết nước và để mụn dừa thoát hết nước trong 24h.
- Bước 4 : Ủ mụn dừa cùng nấm Trichoderma
- Nếu thấy mụn dừa còn ngậm nước, cần thiết thì bạn dùng tay vắt từng nắm mụn dừa cho ráo nước (càng khô càng tốt).
- Tiếp theo, bạn dùng 100g phân Urê hòa tan trong 3-5 lít nước, đợi khi phân hòa tan hoàn toàn thì cho nấm Trichoderma vào và khấy đều rồi tưới dung dịch này lên mụn dừa. Dùng tay trộn đều mụn dừa cho tơi sốp lên rồi đậy kín thùng ủ.
- Cứ mỗi 3 ngày bạn lại trộn đều mụn dừa cho tơi sốp lên.
- Sau 7 lần trộn (21 ngày) bạn thấy mụn dừa chuyển hẳn sang màu nâu đen. Vậy là mụn dừa sạch đã sẵn sàng cho bạn sử dụng.
[LƯU Ý: Nếu sử dụng mụn dừa trồng nấm ăn thì chú ý cẩn thận nấm Trichoderma. Vì nấm Trichoderma là nấm đối kháng, làm hoại các loài nấm khác (kể cả nấm ăn).]